Wirus RSV - trochę epidemiologii
Dane epidemiologiczne dotyczące występowania wirusa RS na świecie są ograniczone i niepełne. Amerykańska Agencja Kontroli Chorób (CDC) podaje, że rocznie z powodu infekcji wirusem RS hospitalizowanych jest 177 tysięcy osób starszych (powyżej 65 roku życia), z których ok. 14 tys. chorych umiera. Według danych epidemiologicznych z 14 krajów (obejmujących kraje Ameryki Płn., Azji i Europy) zebranych w latach 2008-2014, wirus RS odpowiada za średnio 7,4 procent wszystkich infekcji grypopodobnych u osób w wieku powyżej 65 lat. Jest też istotną przyczyną infekcji u osób z upośledzoną odpornością lub z przewlekłymi chorobami serca czy płuc.
Nie są znane statystyki na temat częstości występowania tego wirusa w polskiej populacji, ale nasze podobieństwo do populacji zachodnich (styl życia i odżywiania) i brak ograniczeń w podróżowaniu pozwalają
przypuszczać, że częstość infekcji RSV jest podobna do przedstawionych powyżej. Wobec tego należy uwzględniać RSV jako jedną z przyczyn infekcji dróg oddechowych także w polskiej populacji osób starszych.
W Polsce ostatnia epidemia zachorowań na zapalenia płuc wywołane wirusem RSV u małych dzieci miała miejsce jesienią 2021. I to właśnie ten wirus, a nie SARS-CoV-2, był najczęstszą przyczyną hospitalizacji maluchów w tym okresie w Polsce.
Kiedy chorujemy na RSV?
RSV to wirus RNA należący do grupy Pneumoviride, o średnicy 150 nm, który cechuje się wysoką zakaźnością i z łatwością szerzy się między ludźmi prowadząc do sezonowych zachorowań. Na półkuli północnej najwięcej zakażeń przypada na okres jesienno-zimowy, ze szczytem w styczniu-lutym, na półkuli południowej - zachorowania mają mniej sezonowy, za to bardziej endemiczny charakter.
Czy znane są czynniki ryzyka, czyli dla kogo wirus RS jest groźny?
Głównym czynnikiem ryzyka zachorowania jest wiek (dzieci poniżej 2 roku życia i osoby w wieku 65 lat i starsze). Ale znaczenie mają także czynniki środowiskowe, czyli nasze otoczenie np. przebywanie w zatłoczonych pomieszczeniach, narażenie na dym (np. tytoniowy), astma oskrzelowa u matki czy gorsze warunki bytowe. A poza tym uwarunkowania zdrowotne jak wymienione wcześniej choroby serca czy płuc, mieszkanie w domach opieki długoterminowej, zespół kruchości osób starszych czy stan po przeszczepieniu narządu.
Małe dzieci o niedojrzałym układzie odpornościowym oraz osoby powyżej 65 roku życia są najbardziej zagrożone infekcją. Seniorzy mają słabszą odporność na zakażenie wirusem RS z powodu starzenia się układu odpornościowego, a także niższe stężenie immunoglobuliny A w nabłonku oddechowym, co czyni ich bardziej podatnymi na zakażenie.
Jak zarażamy się wirusem RSV?
Wirus RS szerzy się głównie drogą kropelkową, czyli podczas kaszlu, kichania, śmiechu, ale też w czasie zwykłej rozmowy osoba zakażona wydala cząstki wirusa, które trafiając do dróg oddechowych osoby z otoczenia, kolonizują kolejną ofiarę.
Ale wirus RS może też przenosić się bezpośrednio np. przez całowanie lub pośrednio - z zanieczyszczonych wydzieliną dróg oddechowych osoby zakażonej powierzchni, na których może przetrwać nawet do kilku dni, czyli drogą brudnych rąk.
Patogeneza czyli droga wirusa RS w drogach oddechowych.
Komórkami docelowymi dla wirusa RS są komórki nabłonka układu oddechowego. Wirus przyłącza się do nich za pomocą obecnego na swojej powierzchni białka G. Dochodzi do fuzji (połączenia) otoczki wirusa z błoną komórkową gospodarza. Następnie wirus zostaje uwolniony do cytoplazmy, zachodzi replikacja i translacja białek wirusa, składanie cząsteczek wirusów potomnych, zdolnych do zakażania kolejnych komórek nabłonka oddechowego.
Charakterystyczną cechą wirusa RS jest zdolność do tworzenia syncytiów (czyli struktur połączonych) z komórkami sąsiadującymi. Łączenie się zakażonych komórek ułatwia wirusowi rozprzestrzenianie się w drogach oddechowych. Tym sposobem wirus szerzy się z górnych do dolnych dróg oddechowych wywołując ich zapalenie. Czas wylęgania wirusa to najczęściej 4-6 dni, natomiast okres zakaźności wynosi od 1 do 4 tygodni po przechorowaniu.
Jakie są objawy zakażenia wirusem RSV?
W większości przypadków przebieg jest podobny do infekcji wywołanych innymi wirusami zajmującymi układ oddechowy jak wirusy grypy, paragrypy, koronawirusy. Większość populacji ulega zakażeniu RSV przed ukończeniem 2 r.ż., jednak nie prowadzi to do uzyskania trwałej odporności i ponowne zachorowania są częste.
Młode osoby dorosłe (poniżej 50 r.ż.) przechodzą łagodną infekcję górnych dróg oddechowych tzw. przeziębienie.
U małych dzieci i osób starszych oraz osób z chorobami towarzyszącymi jak przewlekłe choroby serca (np. choroba wieńcowa, niewydolność serca, arytmia) czy płuc (astma oskrzelowa, POChP- przewlekła obturacyjna choroba płuc) lub u osób w immunosupresji (choroby autoimmunologiczne lub przyjmowanie leków immunosupresyjnych np. systemowych glikokortykosteroidów, pacjenci po leczeniu onkologicznym), przebieg infekcji może być cięższy. Może rozwinąć się zapalenie oskrzelików (u dzieci) i oskrzeli czy płuc (u dzieci i dorosłych) manifestujące się dusznością, kaszlem, odkrztuszaniem większej ilości plwociny, świszczącym
oddechem, spadkiem utlenowania krwi. Gdy dojdzie do zapalenia płuc, przebieg może być ciężki, wymagający hospitalizacji. Infekcji wirusem RS często towarzyszy wówczas ludzki metapneumowirus, który należy do tej
samej grupy wirusów co RSV i wykorzystuje te same drogi szerzenia się, przyczyniając się do cięższego przebiegu infekcji.
Jak diagnozuje się infekcję wirusem RS?
Diagnozę stawia się w oparciu o wywiad z pacjentem oraz obraz kliniczny i badanie przedmiotowe. Podejrzenie zapalenia płuc może wymagać potwierdzenia badaniem rentgenowskim.
Testy laboratoryjne jak hodowla wirusa, czy PCR (RT-PCR) lub RAT (testy antygenowe) jakkolwiek dostępne, nie mają zastosowania u dorosłych, gdyż potwierdzenie wyniku nie determinuje sposobu leczenia. Są one natomiast wykorzystywane u wcześniaków urodzonych przed 32 tygodniem ciąży, bo w tej grupie pacjentów rodzaj patogenu ma znaczenie dla wyboru terapii.
Leczenie infekcji RSV
Obecnie nie ma leczenia przyczynowego zakażenia wirusem RSV. Stosuje się więc leczenie objawowe:
- odpowiednie nawodnienie chorego
- leki rozluźniające wydzielinę zalegającą w drogach oddechowych,
- niekiedy leki rozszerzające oskrzela czy wziewne leki przeciwzapalne (glikokortykosteroidy),
- leki przeciwgorączkowe i przeciwkaszlowe.
Zapalenie oskrzeli i płuc może wymagać dodatkowo inhalacji, terapii wspomagającej oddychanie (tlenoterapia), dożylnego podania płynów. W przypadku nadkażenia bakteryjnego, które jednak w przebiegu infekcji RSV zdarzają się rzadko, konieczne jest zastosowanie antybiotykoterapii.
Na świecie jedynym lekiem przeciwwirusowym zarejestrowanym do leczenia niemowląt i małych dzieci hospitalizowanych z powodu RSV jest rybawiryna (w Polsce nie zarejestrowano takiego wskazania). Dostępne są także dwa specyficzne przeciwciała monoklonalne, które są wskazane u dzieci o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu infekcji RSV. W Polsce u dzieci przedwcześnie urodzonych stosowany jest palivizumab (Synagis) w profilaktyce ciężkich infekcji dolnych dróg oddechowych.
Czy są metody zapobiegania zachorowaniu na wirusa RS?
Pandemia koronawirusa SARS-CoV-2 2019 nauczyła nas zasad, które są skuteczne w zapobieganiu także innym infekcjom dróg oddechowych wywoływanym przez wirusy, w tym infekcji RSV. Są to:
- izolacja osób zainfekowanych,
- noszenie maseczek,
- dystans społeczny,
- częste mycie rąk
- odkażanie powierzchni.
Wdrożenie tych metod w okresie pandemii 2019-2022 znacznie ograniczyło liczbę zakażeń nie tylko wirusem SARS-CoV 2, ale wszystkich infekcji dróg oddechowych. Należy się jednak spodziewać, że z powodu rozluźnienia zasad sanitarnych kolejny sezon będzie obfitować ponownie w większą ich liczbę.
W tej chwili nie dysponujemy szczepionką, która zapobiegałaby infekcji wirusem RS, ale trwają badania kliniczne, które mają doprowadzić do pojawienia się na rynku najskuteczniejszej broni do walki z tą chorobą
zakaźną, jaką jest uodpornienie czynne czyli szczepienie.
Jaka jest prognoza na przyszłość w odniesieniu do zagrożenia infekcją RSV?
Wraz ze starzeniem się populacji, czego jesteśmy świadkami, zachorowalność i śmiertelność z powodu infekcji dróg oddechowych, w tym z powodu infekcji RSV, wzrasta. Dlatego warto dążyć do odkrywania nowych metod zapobiegania, które pozwolą redukować wynikające z tej choroby zagrożenia dla pacjentów w każdym wieku. Szczepionka będzie najlepszą bronią wobec tego wirusa, tak jak stała się nią w walce z SARS-CoV-2, a wcześniej z innymi chorobami zakaźnymi wieku dziecięcego czy grypą.
Źródła:
1. Cameron Griffith, Steven J. Drews, David J. Marchant. Respiratory Syncytial Virus: Infection, Detection, and New Options for Prevention and Treatment, Clinical Microbiology Review , Jan 2017, 30, 277-319.
2. HTA Consulting: Analiza kliniczna: Paliwizumab (Synagis) w zapobieganiu ciężkiej chorobie dolnych dróg oddechowych wywołanej wirusem RS dzieci urodzonych ≤32 tygodniem ciąży lub u dzieci z dysplazją oskrzelowo-płucną, 2016. Dostęp online 12-06-2022.
3. K. Cegielska, M. Pogonowska, B. Kalicki: Analiza zakażeń syncytialnym wirusem oddechowym u dzieci w wieku do 24 miesiąca życia, hospitalizowanych w Klinice Pediatrii, Nefrologii i Alergologii Dziecięcej Wojskowego Instytutu Medycznego na przełomie lat 2016 i 2017, Pediatr Med. Rodz 2018, 14, 69-71.
4. Ramirez JA: RSV infection in the adult population, Manag Care, 2008, 17, 13-15. 5. www.UptoDate: RSV infection: clinical features and diagnosis, dostęp 14-06-2022. 6. www. CDC: Trends and Surveillance, dostęp 15-06-2022.
___________________________________
Autorem artykułu jest Anna Sidorowicz-Białynicka - lekarz, specjalista chorób wewnętrznych
Centrum Medyczne Synexus
Centrum Medyczne Synexus prowadzi badanie kliniczne nad szczepionką RSV, w związku z tym zapraszamy osoby po 60 roku życia na bezpłatne konsultacje.
Zapisy pod numerem 22 262 92 15 w godzinach 8.00 – 18.00.
___________________________________
Image by stockking on Freepik