Cmentarz na Pęksowym Brzyzku, to pierwszy zakopiański cmentarz, który powstał w 1851 roku i jeden z najsłynniejszych cmentarzy w Polsce. Położony jest przy ul. Kościeliskiej niedaleko dolnych Krupówek. Nazwa cmentarza pochodzi od nazwiska darczyńcy ziemi, na której jest położony - Jana Pęksy, choć przez mieszkańców Zakopanego nazywany jest Starym Cmentarzem.
Otoczony jest kamiennym murem, a bramę cmentarną zaprojektował Stanisław Witkiewicz. Początkowo był miejscem pochówku mieszkańców Zakopanego i okolic, jednak pod koniec 1931 roku cmentarz wpisany został do rejestru zabytków i nadano mu nazwę Cmentarza Zasłużonych. Od tego momentu każdy pochówek wymagał zgody konserwatora zabytków, a na cmentarzu spocząć mogli tylko ludzie wybitni i zasłużeni dla Zakopanego, Tatr i Podhala.
Po II wojnie światowej cmentarz był mocno zniszczony (rozbite nagrobki, spróchniałe krzyże). W latach pięćdziesiątych XX wieku przeprowadzono renowację nekropolii, poprawiono też kamienny mur cmentarny, do którego dodano płaskorzeźby oraz teblicę z napisem Ojczyzna to ziemia i groby. Narody tracąc pamięć tracą życie. Zakopane pamięta 1848-1944.
Na cmentarzu znajduje się około 500 grobów, w tym 250 osób zasłużonych (artyści, ratownicy i przewodnicy tatrzańscy, politycy, sportowcy). Przez środek cmentarza prowadzi aleja, a znajdujące się po jej bokach nagrobki to prawdziwe, niepowtarzalne dzieła sztuki. Tworzone przez okolicznych artystów z drewna, kamienia i metalu, wiele z nich powstało w pracowni Władysława Hasiora a także u Antoniego Rząsy.
Wśród pochowanych na Pęksowym Brzyzku osób są m.in. Maria Witkiewiczowa, Kornel Makuszyński, Stanisław Marusarz z żoną lreną oraz Helena Marusarzówna, Władysław Orkan, doktor Andrzej Chramiec, czy Stanisław Witkiewicz.
Na cmentarzu są także rodzinne nagrobki rodów góralskich, m.in. Gąsieniców, Walczaków, Pęksów. Przy wejściu, z prawej strony, znajduje się symboliczny grób Witkacego, razem z mogiłą jego matki. Inni znani i zasłużeni dla Podhala, którzy spoczywają w tym miejscu, to Kazimierz Przerwa-Tetmajer, doktor Tytus Chałubiński, Jan Długosz, Antoni Rząsa, czy Władysław Hasior.
Na Cmentarzu Zasłużonych znajdują się także symboliczne nagrobki, m.in. himalaisty Macieja Berbeki, etnografa Bronisława Piłsudskiego, pisarza, malarza i dramaturga Stanisława Ignacego Witkiewicza Witkacego, a także tablice pamiątkowe poświęcone polskim kompozytorom związanym z Zakopanem - Karolowi Szymanowskiemu i Mieczysławowi Karłowiczowi.
fot: redakcja